Gezondheidsmonitor Jeugd 2019 Gemeente Urk

Hoe gaat het met de jongeren in Urk? Dat is gemeten met de Gezondheidsmonitor Jeugd 2019, een onderzoek dat 1x per vier jaar wordt uitgevoerd door de afdeling BureauX van GGD Flevoland. De resultaten van dit landelijke onderzoek geven inzicht in de gezondheid en leefstijl van jongeren op het voortgezet onderwijs. In het najaar van 2019 hebben ruim 107.000 jongeren uit klas 2 en 4 in Nederland de vragenlijst ingevuld, waarvan 421 jongeren in Urk.

De resultaten van de Gezondheidsmonitor Jeugd zijn ingedeeld in zes dimensies van Positieve Gezondheid (figuur 1). Positieve Gezondheid betekent meer dan de afwezigheid van ziekte. Het gaat over het vermogen waarmee iemand omgaat met de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen in het leven. Met behulp van de zes dimensies kan de gezondheid van jongeren in brede zin in kaart worden gebracht. (iPH (z.d.). Een bredere kijk op gezondheid, die meer oplevert. Beschikbaar via: https://iph.nl/positieve-gezondheid/wat-is-het/)

Lichamelijke gezondheid betekent: je goed voelen, gezond eten, en voldoende sporten en bewegen. Die zorgen voor meer energie en een gezonde groei, en verminderen het risico op chronische aandoeningen later. Voor de jeugd geldt: bewegen is goed, meer bewegen is beter. Ook vaccinaties dragen bij aan goede lichamelijke gezondheid. Hoe jongeren zich nu voelen, is van invloed op hun gezondheid in de toekomst.

De meeste jongeren voelen zich gezond: 84% van de jongeren geeft aan hun gezondheid als goed of zeer goed te ervaren. Dit is vergelijkbaar met de rest van Nederland (85%).

De meerderheid van de Urker jongeren eet niet dagelijks groente of fruit (figuur 2). Van de jongeren geeft 29% aan dagelijks fruit en 40% dagelijks groente te eten. Ruim driekwart van de jongeren (78%) ontbijt vijf dagen per week of meer. Dit is iets meer dan het gemiddelde in Flevoland (73%).

In de Gezonde School-aanpak adviseert de GGD water te drinken op school in plaats van suikerhoudende dranken. Toch drinken jongeren naast water ook veel suikerhoudende dranken. In Urk geeft 42% van de jongeren aan dagelijks drankjes met suiker te drinken. Dit is minder dan het gemiddelde in Flevoland (34%).

Het percentage jongeren dat elke dag drankjes met suiker drinkt is hoger in Urk in vergelijking met Nederland.

Van de jongeren in Urk geeft 72% aan (bijna) nooit energiedrankjes te drinken. Energiedrankjes zijn geen gezonde keuze. Het is beter om ze niet of alleen bij uitzondering te drinken. Vanwege de cafeïne krijgen jongeren boven de 13 jaar het advies niet meer dan één blikje per dag te drinken. Jongeren onder de 13 zouden het helemaal niet moeten nemen. (Voedingscentrum (z.d.). Energiedrankjes. Beschikbaar via: https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/energiedrankjes.aspx.)

Urker jongeren hebben vaker energiedrankjes gedronken dan gemiddeld in Nederland.

Figuur 2: ontbijtgedrag, groente- en fruitconsumptie, inname van water, zoete drankjes en energydrinks onder jongeren in Urk, Flevoland en in Nederland.

Jongeren in Urk sporten minder dan hun leeftijdsgenoten in Nederland: 58% sport wekelijks bij een club, vereniging of sportschool. Dit is minder dan het gemiddelde in Flevoland (70%) en minder dan het gemiddelde in Nederland (75%). Van de jongeren geeft 78% aan elke dag lopend of fietsend naar school te gaan. Dit is vergelijkbaar met het gemiddelde in Nederland. Figuur 3 geeft het beweeggedrag van jongeren aan.

Figuur 3: het aantal jongeren dat dagelijks minstens één uur beweegt, wekelijks sport of dagelijks lopend of op de fiets naar school gaat in Urk, Flevoland en Nederland.

In de Gezondheidsmonitor Jeugd zijn vragen opgenomen over vaccinaties en hoe jongeren hierover denken. Van de jongeren in Urk geeft 66% aan te zijn gevaccineerd, 21% van de jongeren weet niet of ze gevaccineerd zijn. Van de jongeren die aangeven gevaccineerd te zijn, is 75% het eens met de keuze van zijn/haar ouders om zich te laten vaccineren. In heel Flevoland geeft 81% van de jongeren aan gevaccineerd te zijn.

Om de verspreiding van infectieziekten onder controle te houden, is het belangrijk dat kinderen en jongeren hun vaccinaties uit het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) halen. Wanneer veel mensen zijn ingeënt tegen een infectieziekte, komt deze ziekte minder vaak voor (groepsimmuniteit). Voor bijvoorbeeld de bestrijding van mazelen moet de vaccinatiegraad minimaal 95% zijn om groepsbescherming te krijgen. In het RVP worden kinderen en jongeren gratis ingeënt tegen 12 infectieziekten. Sinds 2019 valt het RVP onder de bestuurlijke verantwoordelijkheid van gemeenten.

Om goed te kunnen functioneren in het dagelijks leven is psychische gezondheid van belang. Jongeren kunnen last hebben van psychosociale problemen, zoals emotionele problemen, gedragsproblemen en problemen met leeftijdgenoten. Ervaren stress geeft risico op lichamelijke en/of psychische gezondheidsproblemen en beïnvloedt daarmee ook de kwaliteit van leven van jongeren. Om dromen en doelen van nu en later te kunnen verwezenlijken zijn weerbaarheid en voldoende inkomen belangrijk. Weerbaarheid is ‘het in staat zijn om met de eisen van de samenleving om te gaan, zelfstandig keuzes te kunnen maken en met tegenslagen om te kunnen gaan’. (NCJ (z.d.). Themadossier Weerbaarheid. Beschikbaar via: https://www.ncj.nl/themadossiers/weerbaarheid/over-weerbaarheid/)

In Urk heeft 9% van de jongeren een verhoogd risico op psychosociale problemen, zoals hyperactiviteit, emotionele problemen, problemen met leeftijdgenoten, gedragsproblemen en pro-sociaal gedrag. In Urk heeft 11% een verhoogd risico op emotionele problemen en 12% een verhoogd risico op gedragsproblemen. Het risico op psychosociale problemen in Urk is lager dan gemiddelde in Nederland (12%).

Meisjes hebben vaker emotionele problemen (zoals zich angstig of ongelukkig voelen) dan jongens.

Gedragsproblemen (zoals onrustig of agressief gedrag) komen juist vaker voor bij jongens.

Van de jongeren in Urk geeft 29% aan zich vaak of zeer vaak gestrest te voelen. School of huiswerk wordt het meest genoemd als oorzaak van stress (figuur 4). Jongeren in Urk voelen zich minder vaak gestrest dan jongeren elders in Nederland (44%).

Jongeren op de havo en het vwo ervaren vaker stress dan jongeren op het vmbo.

Figuur 4: zelfgerapporteerde oorzaken van stress onder jongeren in Urk, Flevoland en Nederland.

Van de jongeren in Urk is 91% voldoende weerbaar. Over het algemeen scoren jongens iets beter dan meisjes. Het percentage jongeren in Urk dat voldoende weerbaar is, is vergelijkbaar met het gemiddelde in Nederland (90%).

Jongeren die opgroeien in armoede hebben onder andere een hoger risico op sociale uitsluiting, psychische problemen en een minder goede ontwikkeling van het brein als gevolg van stress. (NCJ (z.d.) Themadossier Armoede. Beschikbaar via: https://www.ncj.nl/themadossiers/aanpak-armoede/gevolgen/) Ook hangt opgroeien in armoede samen met een ongezondere leefstijl, zoals minder gezonde voeding, minder sporten en meer blootstelling aan meeroken. (CBS (2019). Armoede en sociale uitsluiting 2019. Beschikbaar via: https://longreads.cbs.nl/armoede-en-sociale-uitsluiting-2019/armoede-en-sociale-uitsluiting-bij-kinderen/)

Van de Urker jongeren geeft de meerderheid (77%) aan thuis geen moeite te hebben met rondkomen, 3% van de jongeren geeft aan thuis enige of grote moeite te hebben met rondkomen (figuur 5). Gemiddeld in Nederland geeft 69% van de jongeren aan thuis geen moeite te hebben met rondkomen.

Figuur 5: zelfgerapporteerde moeite met rondkomen in Urk.

Van de jongeren in Urk geeft de meerderheid (91%) van de jongeren aan bij beide ouders te wonen (zie onderstaand figuur).

Figuur 6: gezinssituatie van de jongeren in Urk.

Ervaren hoe het met je gaat is ook een aspect van gezondheid. Dit wordt ook kwaliteit van leven genoemd. Je gelukkig voelen is een aspect van lekker in je vel zitten. Ingrijpende gebeurtenissen zoals een scheiding of een ziekte van een ouder hebben invloed op hoe goed jongeren in hun vel zitten. Deze ingrijpende gebeurtenissen staan bekend als risicofactoren voor het ontwikkelen of in stand houden van psychosociale problemen bij jongeren. (NCJ (2016). Richtlijn: Psychosociale problemen. Beschikbaar via: https://www.ncj.nl/richtlijnen/alle-richtlijnen/richtlijn/?richtlijn=35&rlpag=1752)

Van de jongeren uit Urk voelt 87% zich gelukkig. Over het algemeen geven meer jongens aan zich gelukkig te voelen dan meisjes. In de gemeente Urk is er geen verschil tussen jongens en meisjes.

Jongeren in Urk voelen zich vaker gelukkig dan het gemiddelde in Nederland (84%).

In Urk is 9% van de jongeren jonge mantelzorger. Dit is iemand die op dit moment een gezinslid heeft met een ernstige ziekte, beperking of verslaving. Acht procent van de jongeren in Urk heeft een scheiding meegemaakt van zijn/haar ouders, of maakt nu een scheiding mee.

Aan de Urker jongeren zijn vijf stellingen voorgelegd die gaan over hun relatie met hun ouders. Het gaat hierbij de volgende uitspraken: ik voel met gelukkig thuis, ik heb het gevoel dat mijn ouders mij begrijpen, ik kan met mijn ouders praten als ik ergens mee zit, ik krijg een compliment van mijn ouders als ik iets goed doe, mijn ouders weten waar ik ben als ik niet thuis ben. Wanneer ze op vier of vijf van deze uitspraken altijd of meestal hebben geantwoord, wordt de relatie met de ouders als ‘goed’ geclassificeerd. Op basis hiervan blijkt dat 84% van de jongeren een goede relatie met de ouders heeft.

Vriendschappen en deel uitmaken van een groep zijn belangrijk voor zelfvertrouwen, ervaren steun en zelfstandigheid. Pesten heeft echter het tegenovergestelde effect. Bij pesten probeert een jongere (of meerdere jongeren) een andere jongere schade toe te brengen. Dit kan fysiek, verbaal of psychologisch zijn. Daarnaast kan pesten ook digitaal plaatsvinden, via internet, sociale media of telefoon. Jongeren die gepest worden hebben een hogere kans op het ontwikkelen van psychische problemen zoals angst en depressie, ook op latere leeftijd. Daarnaast kan gepest worden leiden tot psychosomatische klachten en tot een lager zelfvertrouwen bij jongeren. (NCJ (2014). NCJ Richtlijn: pesten. Beschikbaar via: https://www.ncj.nl/richtlijnen/alle-richtlijnen/richtlijn/?richtlijn=1&rlpag=469)

In Urk geeft 7% van de jongeren aan gepest te zijn in de afgelopen drie maanden. Dit is hoger in klas 2 vergeleken met klas 4. Bij 3% van de jongeren in Urk vindt het pesten meerdere keren per maand plaats. Ook is 6% van de jongeren digitaal gepest in de afgelopen drie maanden.

In Nederland geeft gemiddeld 8% aan gepest te zijn in de afgelopen drie maanden.

Figuur 7: pestgedrag onder jongeren in Urk, Flevoland en Nederland.

In Urk geeft 1% van de jongeren aan zelf een naaktfoto of seksfilmpje te hebben verstuurd. Dit is lager dan het gemiddelde in Nederland. Vier procent van de jongeren geeft aan dat een naaktfoto of seksfilmpje weleens tegen zijn/haar zin is verspreid door iemand anders.

In Urk geeft 64% van de jongeren aan een bijbaan te hebben. Meer dan een kwart werkt tussen de vijf en tien uur per week (26%). Zeventien procent werkt meer dan tien uur per week (figuur 8).

Figuur 8: aantal uur dat Urker jongeren per week werken.

Risicogedrag als alcohol- en drugsgebruik, roken, onveilig vrijen en overmatig gebruik van social media en gamen komen relatief vaak voor bij jongeren. Veelvuldig gebruik van alcohol en drugs op jonge leeftijd kan leer-, gedrags- en geheugenproblemen veroorzaken. Op langere termijn kan middelenmisbruik leiden tot psychische problemen zoals angsten en psychoses. Onveilig vrijen kan leiden tot seksueel overdraagbare aandoeningen (Soa’s) of ongewenste zwangerschap. Ten slotte kunnen overmatig gebruik van social media en gamen leiden tot verslaving.

Van de jongeren uit Urk loopt 6% het risico op problematisch gebruik van sociale media en loopt 3% risico op problematisch gamen. Meisjes hebben vaker een risico op problematisch gebruik van sociale media, terwijl jongens vaker een risico hebben op problematisch gamen. (Jellinek (2018). Risico’s van overmatig gamen. Beschikbaar via: https://www.jellinek.nl/informatie-over-alcohol-drugs/gedrag/gamen/)

Alcoholgebruik onder jongeren onder de 18 is de laatste jaren sterk gedaald, voornamelijk door invoering van de Drank- en horecawet die verkoop van alcohol aan jongeren verbiedt. Toch heeft 30% van de jongeren in Urk ooit alcohol gedronken. Het percentage recent alcohol gebruik is gelijk aan het percentage jongeren dat ooit alcohol heeft gedronken, in veel gevallen is dat vijf glazen of meer (bingedrinken; 18% van alle Urker jongeren). Ongeveer één op de tien jongeren is recent dronken of aangeschoten geweest (11%) (figuur 9).

In Nederland heeft 31% van de jongeren ooit alcohol gedronken. Ruim de helft daarvan, of 18% van alle jongeren, heeft recent binge gedronken.

Figuur 9: alcoholgebruik onder jongeren in Urk, Flevoland en Nederland.

Roken komt steeds minder voor onder jongeren, voornamelijk door de Tabaks- en rookwarenwet. Toch zijn er nog steeds jongeren die op jonge leeftijd beginnen met roken. In Urk heeft 20% van de jongeren ooit een sigaret gerookt. Ruim de helft daarvan rookt tenminste iedere week. Dat is 11% van alle jongeren. Daarnaast geeft ruim één op de drie jongeren aan ooit een elektronische sigaret te hebben gebruikt (figuur 10).

Van de jongeren in Urk heeft 12% ooit waterpijp gerookt, 4% heeft ooit softdrugs gebruikt en 7% van de jongeren heeft ooit lachgas gebruikt. Het recente gebruik van deze middelen is lager (figuur 10).

In Nederland heeft gemiddeld 10% van de jongeren ooit gerookt en 9% van de jongeren heeft ooit softdrugs gebruikt.

Figuur 10: tabak, softdrugs, waterpijp en lachgas gebruik in Urk, Flevoland en Nederland.

Aan de leerlingen in Urk is gevraagd of ze ervaring hebben met geslachtsgemeenschap. Vier procent van de jongeren geeft aan ooit seks te hebben gehad. Van de jongeren die seks hebben gehad, heeft 38% altijd een condoom gebruikt.

In Nederland geeft gemiddeld 45% van de seksueel actieve jongeren aan altijd een condoom te hebben gebruikt.

Jongeren met meerdere problemen op het gebied van school, wonen of risicogedrag vormen een groep met een verhoogd risico op latere gezondheidsproblemen. Het is daarom belangrijk om in kaart te brengen welke jongeren onder een risicogroep vallen.

Een risicogroep is inzichtelijk gemaakt door 11 risico-indicatoren uit de vragenlijst bij elkaar op te tellen. Het gaat daarbij om de volgende 11 onderwerpen: niet bij een club sporten, recent alcohol drinken, wekelijks roken, emotionele problemen, gedragsproblemen, lage weerbaarheid, regelmatig pesten op school, regelmatig gepest op school, problematisch social media gebruik, problematisch gamen en nooit ontbijten. Stapeling van problemen komt vooral voor bij gezinnen met een lagere sociaaleconomische status en bij gezinnen die moeite hebben met rondkomen.

De meerderheid van de leerlingen heeft geen of één risicofactor, 18% van de jongeren in Urk heeft drie of meer risicofactoren. In Flevoland heeft 14% van de jongeren drie of meer risicofactoren.

In figuur 11 is een uitsplitsing gemaakt naar klas, opleidingsniveau, gezinssituatie en moeite met rondkomen voor Flevoland. Dit figuur is niet op het niveau van Urk gepresenteerd vanwege lagere aantallen. Ook bij jongeren die aangeven dat hun gezin moeite heeft met rondkomen, is het percentage verviervoudigd ten opzichte van leerlingen uit gezinnen die geen moeite hebben met rondkomen. Het is aannemelijk dat deze verschillen ook in de gemeente Urk merkbaar zijn.

Figuur 11: percentage leerlingen in Flevoland met een stapeling van drie of meer risicofactoren voor gezondheidsproblemen op latere leeftijd, uitgesplitst naar leerjaar, opleidingsniveau, gezinssituatie, problemen met rondkomen, en geslacht.

In Nederland hebben ruim 107.000 leerlingen uit klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs deelgenomen aan de Gezondheidsmonitor Jeugd 2019, waarvan 5.916 uit Flevoland. De jongeren hebben op de pc, tablet of smartphone een anonieme vragenlijst ingevuld. In Urk hebben 421 jongeren deelgenomen aan dit onderzoek.

Beide VO-scholen in de gemeente Urk hebben deelgenomen aan het onderzoek. Daarnaast hebben ook scholen uit andere gemeenten (ook buiten Flevoland) meegedaan. Alle jongeren woonachtig in Urk zijn meegenomen in de cijfers voor deze factsheet. Van de deelnemende jongeren in Urk is 49% jongen en 51% meisje. De verdeling naar leeftijd en onderwijsniveau staan in de onderstaande figuren.

Figuur 12: verdeling van de leeftijden van de deelnemende Urker jongeren.

Figuur 13: verdeling van de jongeren over de verschillende onderwijsniveaus.